خداوند به حکمت بالغۀ خود سموم و ذوات السّموم را خلق کرد که سموم محلّ کیفیات سمیه شوند و ذوات السّموم سموم و کیفیات سمیه را جذب کنند تا ممتزجات از سموم خالص شوند و موالید سالم بمانند. نظر کن که گاهی که بواسطۀ زیادتی کیفیات سمیه اوعیۀ آن کیفیات ممتلی و از آنها زیادتی کند چگونه امراض عفونی مثل وبا و طاعون حادث میشود؛ و همچنین است امراض دیگر که بواسطۀ کیفیت هوا حاصل میشود.
پس سموم و ذوات السّموم که در بادی نظر بنظر میآید که مُضر انسان باشند نه نافع آن برای سلامّتی موالید خلق شدهاند و موالید تماماً برای انسان و انتفاع انسان خلق شدهاند! پس صحیح است که جمیع موجودات سفلیّه از برای انتفاع انسان خلق شدهاند و همچنین صحیح است که گفته شود که علویّات از حیثیت تأثیر در سفلیّات برای انسان خلق شدهاند. اگر انسان را غایتی نبودی و همین چهار روزه حیات حیوانی برای او بودی این همه اسباب که فراهم آورده است حکیم علیالاطلاق بیغایت ماندی، زیرا که فناء حیات حیوانی مشهود و اگر بقائی بعد از این فنا نبودی فعل حکیم لغو نمودی.
وجه دیگر اینکه حضرت حق تعالی از آنجا که باید حجت بالغۀ الهیه بر همه کس تمام باشد بر همه کس خوابی گماشته و بمَضمون اَلنَّومُ اَخُ المَوتِ خوابرا نمونۀ مرگ قرار داده است و در خواب همه کس را به عالم آخرت راه داده است تا اینکه عالم آخرت مشهود همه کس گردد و دلیل بر این عالم و مشهود شدن قرار داد رؤیای صادقۀ را، و برای هرکس رؤیای صادقۀ قرار داده است که بداند که عالمی سوای این عالک هست که گذشته و آینده در آن عالم هست و محیط است بر این عالم به حیثیتی که هیچ چیز از حیطۀ احاطۀ آن عالم بیرون نیست؛ زیرا که بسیار اتّفاق میافتد که شخص خواب میبیند و آن خواب به عینه یا به تعبیر ده سال بعد یا صد فرسخ دور واقع میشود و همین دلالت واضحه دارد بر اینکه عالمی سوای این عالم هست که متباعدات زمان و مکان در ان عالم مجتمعاند و انسان را بعد از مردن و خلاصی از تن که خواب بزرگ است رجوع به آن عالم است.
و چنانکه در خواب کوچک همه یکسان نیستند و خواب یک نفر هم در همۀ احوال مساوی نیست بلکه خوابهای مؤلمه و خوابهای سرورانگیز میباشد همچنین همه کس در خواب بزرگ یکسان نخواهند بود بلکه برای بعضی این خواب بزرگ الم خواهد آورد و برای بعضی سرور بلکه آنکس که برزخ داشته باشد گاهی بدحال و گاهی خوشحال خواهد بود تا برزخ را تمام کند و بعد از تمامی برزخ یا بکلّی بدحال و یا بکلّی خوشحال خواهد شد. و چون احتمال میرود که انسان در خواب بزرگ بدحال باشد خداوند به رحمت واسعۀ خود انبیاء علیهم السّلام را مبعوث فرمود که از جهت رسالت تخویف کنند خلق را از بدحالی آخرت و خواب بزرگ و از جهت ولایت بشارت دهند خلق را بنعیم و خوشحالی و خبر دهند که آنعالمی که مشهود شما است در خواب صغیر دو عالم است: عالمی که در آن عالم عذاب کنند بعضی را و عالمی که در آن عالم مُتَنَعِّم سازند بعضی را و به خلق برسانند که هرکس وصلۀ از آن عالم بوجود او رسید البتّه بعالم نعیم رود و هرکس از استعداد وصله خوردن بیرون رفت یا وصله به او رسید و وصله را خشکانید البتّه بعالم جحیم رود.
و آن کس که استعداد وصله خوردن را باطل نکرد و وصله هم بوجود او نرسید او داخل مُرجوَنَ لِاَمرِاللهِ است که در دم آخر اگر هنگام طلیعۀ نور آن عالم وصله بوجود او رسید بعالم نعیم رود و اگر نرسید بعالم جحیم رود و بیان کند که آن وصله، وصلۀ ولایت است که آن صورت ولیّ امر است که بواسطۀ اتصال صوری که صورت بیعت باشد داخل دل انسان میشود و بگوید که هرکس پیوند ولایت به شجرۀ وجود او رسید البته اهل نجاۀ است اگر چه اعمال او زشت باشد و هرکس که پیوند ولایت بوجود او نرسد میشود که اهل عذاب باشد چنانکه بمضمون هریک از این مقدّمات اخبار بسیار از اول این نسخع تکرار شده است. و از آنجا که حکیم علی الاطلاق خلق کرده است که تمام خلق را بدار نعیم کشاند و از دار جحیم رهاند و «بدون» این پیوند ولایت که وصلۀ عالم ملکوت است بدار نعیم رفتن محال است؛ پس غایت خلقت عالم و آدم آن پیوند ولایت است که شاخۀ شجرۀ طوبی است که چون قوّت گیرد هم بهشت است و هم نعیم و هم حور و هم غلمان بلکه به مضمون مَعرِفَتی بالنّورانیه مَعرِفَةُ اللهِ ، همان پیوند «ولایت خدا» است که در مظهر ملکوتی ولایت ظاهر شده است نهایت این است که تا ظاهر نشده بر بندۀ خدا پوشیده است لکن با او هست و پنهان و این همه اهتمام مشایخ کبار در فکر اصطلاحی که ظهور صورت ملکوتی امام علیه السّلام باشد برای این است که چون آن صورت حاصل شود تمام خیرات برای بنده حاصل شود و غایت خلقت واصل و دنیا آخرت گردد و قیامّت قیام مینماید و انتظار تمام میشود.
و اینکه در اخبار بسیار وارد شده است که کسی که داخل امر ما شد یا شناسای امر ما شد انتظار او تمام میشود نظر به یک مرتبۀ از انتظار است زیرا که شخصی که استعداد پیوند خوردن دارد بحسب فطرت انتظار پیوند خوردن دارد – چه به حسب اختیار و تکلیف هم در طلب باشد و چه نباشد – و چون پیوند ولایت بوجود آنها رسید : فَقَد فَرَّجَ عَن اِنتِظارِهِم.
و اخبار دیگر بسیار که کسی که شناسای این امر شد مثل کسی است که در میان فسطاط قائم عجّل الله فرجه باشد یا مثل کسی است که در پیش روی قائم عجل الله فرجه جهاد کند یا مثل کسی که به همراهی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم جهاد کند. و اینها هم اشاره به این است که کسی که پیوند ولایت بوجود او رسید صورت ولیّامر که حضرت قائم آل محمّد صلوات الله و سلامه علیهم است در عالم صغیر در وجود او هست لکن نمایان نیست و چون نمایان شود بوجهی حضرت قائم آل محمّد است صلوات الله علیهم اجمعین که در عالم صغیر ظهور کرده و در این وقت است که گرگ و میش عالم صغیر با هم آب خورند، یعنی در این وقت محمّدی شوند که جمع بین رحمت و غضب کنند یعنی اَشِدّاءٌ عَلَی الکُفّار شوند در عین ظهور رحمت آنها بین خود ایشان، و بوجهی ولیّ امر است و بوجهی امام علیه السّلام است و بوجهی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است و بوجهی خدا است که در خانۀ دل سالک نزول کرده است؛ و به این اعتبار است یا به اعتبار اصل پیوند بدون ظهور که دل مؤمن را بیت الله نامند. لا یَسعُنی اَرضی وَ لا سَمآئی وَ یسعُنی قَلبُ عَبدِی المُؤمِنُ اعتبار اصل پیوند ولایت است یا به اعتبار ظهور آن.
پس سموم و ذوات السّموم که در بادی نظر بنظر میآید که مُضر انسان باشند نه نافع آن برای سلامّتی موالید خلق شدهاند و موالید تماماً برای انسان و انتفاع انسان خلق شدهاند! پس صحیح است که جمیع موجودات سفلیّه از برای انتفاع انسان خلق شدهاند و همچنین صحیح است که گفته شود که علویّات از حیثیت تأثیر در سفلیّات برای انسان خلق شدهاند. اگر انسان را غایتی نبودی و همین چهار روزه حیات حیوانی برای او بودی این همه اسباب که فراهم آورده است حکیم علیالاطلاق بیغایت ماندی، زیرا که فناء حیات حیوانی مشهود و اگر بقائی بعد از این فنا نبودی فعل حکیم لغو نمودی.
وجه دیگر اینکه حضرت حق تعالی از آنجا که باید حجت بالغۀ الهیه بر همه کس تمام باشد بر همه کس خوابی گماشته و بمَضمون اَلنَّومُ اَخُ المَوتِ خوابرا نمونۀ مرگ قرار داده است و در خواب همه کس را به عالم آخرت راه داده است تا اینکه عالم آخرت مشهود همه کس گردد و دلیل بر این عالم و مشهود شدن قرار داد رؤیای صادقۀ را، و برای هرکس رؤیای صادقۀ قرار داده است که بداند که عالمی سوای این عالک هست که گذشته و آینده در آن عالم هست و محیط است بر این عالم به حیثیتی که هیچ چیز از حیطۀ احاطۀ آن عالم بیرون نیست؛ زیرا که بسیار اتّفاق میافتد که شخص خواب میبیند و آن خواب به عینه یا به تعبیر ده سال بعد یا صد فرسخ دور واقع میشود و همین دلالت واضحه دارد بر اینکه عالمی سوای این عالم هست که متباعدات زمان و مکان در ان عالم مجتمعاند و انسان را بعد از مردن و خلاصی از تن که خواب بزرگ است رجوع به آن عالم است.
و چنانکه در خواب کوچک همه یکسان نیستند و خواب یک نفر هم در همۀ احوال مساوی نیست بلکه خوابهای مؤلمه و خوابهای سرورانگیز میباشد همچنین همه کس در خواب بزرگ یکسان نخواهند بود بلکه برای بعضی این خواب بزرگ الم خواهد آورد و برای بعضی سرور بلکه آنکس که برزخ داشته باشد گاهی بدحال و گاهی خوشحال خواهد بود تا برزخ را تمام کند و بعد از تمامی برزخ یا بکلّی بدحال و یا بکلّی خوشحال خواهد شد. و چون احتمال میرود که انسان در خواب بزرگ بدحال باشد خداوند به رحمت واسعۀ خود انبیاء علیهم السّلام را مبعوث فرمود که از جهت رسالت تخویف کنند خلق را از بدحالی آخرت و خواب بزرگ و از جهت ولایت بشارت دهند خلق را بنعیم و خوشحالی و خبر دهند که آنعالمی که مشهود شما است در خواب صغیر دو عالم است: عالمی که در آن عالم عذاب کنند بعضی را و عالمی که در آن عالم مُتَنَعِّم سازند بعضی را و به خلق برسانند که هرکس وصلۀ از آن عالم بوجود او رسید البتّه بعالم نعیم رود و هرکس از استعداد وصله خوردن بیرون رفت یا وصله به او رسید و وصله را خشکانید البتّه بعالم جحیم رود.
و آن کس که استعداد وصله خوردن را باطل نکرد و وصله هم بوجود او نرسید او داخل مُرجوَنَ لِاَمرِاللهِ است که در دم آخر اگر هنگام طلیعۀ نور آن عالم وصله بوجود او رسید بعالم نعیم رود و اگر نرسید بعالم جحیم رود و بیان کند که آن وصله، وصلۀ ولایت است که آن صورت ولیّ امر است که بواسطۀ اتصال صوری که صورت بیعت باشد داخل دل انسان میشود و بگوید که هرکس پیوند ولایت به شجرۀ وجود او رسید البته اهل نجاۀ است اگر چه اعمال او زشت باشد و هرکس که پیوند ولایت بوجود او نرسد میشود که اهل عذاب باشد چنانکه بمضمون هریک از این مقدّمات اخبار بسیار از اول این نسخع تکرار شده است. و از آنجا که حکیم علی الاطلاق خلق کرده است که تمام خلق را بدار نعیم کشاند و از دار جحیم رهاند و «بدون» این پیوند ولایت که وصلۀ عالم ملکوت است بدار نعیم رفتن محال است؛ پس غایت خلقت عالم و آدم آن پیوند ولایت است که شاخۀ شجرۀ طوبی است که چون قوّت گیرد هم بهشت است و هم نعیم و هم حور و هم غلمان بلکه به مضمون مَعرِفَتی بالنّورانیه مَعرِفَةُ اللهِ ، همان پیوند «ولایت خدا» است که در مظهر ملکوتی ولایت ظاهر شده است نهایت این است که تا ظاهر نشده بر بندۀ خدا پوشیده است لکن با او هست و پنهان و این همه اهتمام مشایخ کبار در فکر اصطلاحی که ظهور صورت ملکوتی امام علیه السّلام باشد برای این است که چون آن صورت حاصل شود تمام خیرات برای بنده حاصل شود و غایت خلقت واصل و دنیا آخرت گردد و قیامّت قیام مینماید و انتظار تمام میشود.
و اینکه در اخبار بسیار وارد شده است که کسی که داخل امر ما شد یا شناسای امر ما شد انتظار او تمام میشود نظر به یک مرتبۀ از انتظار است زیرا که شخصی که استعداد پیوند خوردن دارد بحسب فطرت انتظار پیوند خوردن دارد – چه به حسب اختیار و تکلیف هم در طلب باشد و چه نباشد – و چون پیوند ولایت بوجود آنها رسید : فَقَد فَرَّجَ عَن اِنتِظارِهِم.
و اخبار دیگر بسیار که کسی که شناسای این امر شد مثل کسی است که در میان فسطاط قائم عجّل الله فرجه باشد یا مثل کسی است که در پیش روی قائم عجل الله فرجه جهاد کند یا مثل کسی که به همراهی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم جهاد کند. و اینها هم اشاره به این است که کسی که پیوند ولایت بوجود او رسید صورت ولیّامر که حضرت قائم آل محمّد صلوات الله و سلامه علیهم است در عالم صغیر در وجود او هست لکن نمایان نیست و چون نمایان شود بوجهی حضرت قائم آل محمّد است صلوات الله علیهم اجمعین که در عالم صغیر ظهور کرده و در این وقت است که گرگ و میش عالم صغیر با هم آب خورند، یعنی در این وقت محمّدی شوند که جمع بین رحمت و غضب کنند یعنی اَشِدّاءٌ عَلَی الکُفّار شوند در عین ظهور رحمت آنها بین خود ایشان، و بوجهی ولیّ امر است و بوجهی امام علیه السّلام است و بوجهی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است و بوجهی خدا است که در خانۀ دل سالک نزول کرده است؛ و به این اعتبار است یا به اعتبار اصل پیوند بدون ظهور که دل مؤمن را بیت الله نامند. لا یَسعُنی اَرضی وَ لا سَمآئی وَ یسعُنی قَلبُ عَبدِی المُؤمِنُ اعتبار اصل پیوند ولایت است یا به اعتبار ظهور آن.
