«شهر خدا» تاليف «آگوستين قديس» است. اين كتاب، از مهم‌ترين و تاثيرگذار‌ترين رساله‌های مسيحيت، در قرون وسطی دانسته شده است. بسياری «شهر خدا» را جزو ۱۰ كتاب برتر تمدن و حتی انديشه سياسی غرب می‌دانند. پيش از اين نيز، كتاب «اعترافات» از همين نويسنده، به فارسی برگردانده شده است. «شهر خدا» را حجت‌الاسلام حسين توفيقی ترجمه و انتشارات «دانشگاه اديان و مذاهب قم»، منتشر كرده است. سه‌شنبه هفتم آذر، در نشست مركز فرهنگی شهر كتاب، نقد و بررسی شد. در اين نشست، مترجم، دكتر شهرام پازوكی و پيروز سيار حضور داشتند.
حسن توفيقی، ضمن بيان اينكه ترجمه را مقدمه تاليف مي‌داند، گفت: كتاب‌هاي ارزشمند فراوانی وجود دارد كه هنوز ترجمه نشده‌اند. كتاب وزين «شهر خدا» نيز كه ۱۶۰۰ سال از تاليف آن می‌گذرد، از آن دست است. «آگوستين» غير از اين كتاب، صد كتاب و رساله تاليفی ديگر دارد كه بسياری از آنها، به فارسی ترجمه نشده‌اند.
و يكی از دلايل نگارش اين كتاب را، به وجود آمدن پرسش‌های عقيدتی ميان روميان تازه مسيحی شده، پس از حمله «گوت‌های باختری» به امپراتوری روم دانسته و ادامه داد: عده‌‌ای از روميان معتقد بودند، ترك عبادت بتان و ناسپاسی ايشان، موجب حمله «گوت‌ها» به اين كشور شده است. آگوستين، نگارش كتاب «شهر خدا» را در سال ۴۱۳ ميلادی، براي پاسخ به پرسش‌ها و شبهات ايجاد شده، آغاز كرده است. در اين دوره آگوستين، مقام اسقفی شهر را داشته است و هم‌زمان چند كتاب ديگر را نيز تاليف می‌كرده است. او نگارش كتاب شهرخدا را به سال ۴۲۶ ميلادی، در ۲۲ بخش، كه هر بخش را بنا بر عادت قديم، «كتاب» ناميده، به پايان رسانده است.
توفيقی درباره فصول مختلف كتاب و نحوه تقسيم‌بندی آن گفت: ۱۰ فصل ابتدايی «شهر خدا» به يك موضوع پرداخته و ۱۲ فصل بعدی، موضوعي جداگانه دارد. پنج فصل اول كتاب نفی بت‌پرستی است و پنچ فصل بعدی به وصف اوضاع بت‌پرستان در جهان پس از مرگ اختصاص يافته است. فصول ۱۲ تا ۱۰، شهر خدا را در ادوار حضرت آدم(ع)، نوح(ع) و ابراهيم(ع) شرح داده است. شرح شهر خدا، در زمان حضرت عيسی(ع)، چهار فصل ديگر از كتاب را در برگرفته و چهار فصل انتهايی آن نيز، درباره رستگاری اخروی است و رويت خداوند كه در آيين مسيح به آن «رويت سعيده» گفته می‌شود. نيمه دوم كتاب «شهر خدا»، تفسير كتاب مقدس مسيحيان است.
وی با بيان اينكه آگوستين، براي نخستين‌بار فلسفه را وارد مسيحيت كرده و در بيان الهيات مسيحی به‌كار گرفته است، بحث خود را اينچنين به پايان رساند: كتاب «شهر خدا»، با عنايت به پنج ترجمه موجود انگليسی و تطبيق نهايی با متن اصلی لاتين آن، ترجمه شده است. در اين كتاب سعی شده است، اصطلاحات مسيحيت رعايت شود. بنابراين توصيه می‌شود به شرح اصطلاحات كه در مقدمه كتاب آمده است، توجه شود.
انسان كامل، ساكن اصلی شهر خدا
دكتر شهرام پازوكی با بيان اينكه مترجم می‌توانست مقدمه جامع‌تری برای كتاب بنويسد، درباره بُعد ادبی كتاب «شهر خدا» گفت: آگوستين قديس، از نخستين مترجمانی است كه آثار مسيحيت را از يونانی به لاتين برگردانده است. نوشته‌های اين كتاب سرشار از يافته‌های انسانی است كه آگوستين با تمام وجود آن را نگاشته است. «شهر خدا» بيان حال نويسنده است نه قال او. اين كتاب، جزو متون اوليه و آثار اصلی تاريخ ادبيات غرب است؛ همچنين به لحاظ اصطلاح‌شناسی قرون وسطا، به ويژه در كليسای كاتوليك، حائز اهميت است. آگوستين، موسس الهيات مسيحی است. او نخستين كسی است كه توانسته، نسبتی ميان عقل و ايمان به وجود آورد. جمله معروف آگوستين «ايمان می‌آورم، تا بفهمم»، اعتقاد راستين و اصل تفكر وی بوده است. نسبت ميان عقل و ايمان در سراسر قرون وسطا، به واسطه همين جمله آگوستين تكرار می‌شده است؛ تا جايی كه بسياری آگوستين را ملاك سنت و بدعت در مسيحيت دانسته‌اند.
وی افزود: «شهر خدا»، نخستين كتاب فلسفه مسيحی است كه در آن انديشه سياسی مطرح شده است. از آنجا كه مسيحيت آيينی شخصی است، لذا امكان ايجاد و نشر انديشه مدنی در آن، بسيار كم بوده است. از اين نظر، نخستين بار در اين كتاب به اجتماع مومنان مسيحی، جدا از وابستگان به كليسا اشاره شده است. در ذات مسيحيت، اصل دين به طور كامل از دنيا منفك شده است و اين اصل در كتاب «شهر خدا»، با تفكيك شهر آسمانی از شهر زمينی ديده می‌شود. آگوستين در اين كتاب در پی ايجاد، نسبتی ميان جامعه مومنان واقعی مسيحيت و غيرمومنان بوده است. «شهر خدا»، برقراری نسبت بين زمين و آسمان است.
پازوكی درباره كتاب ديگری در حوزه انديشه سياسی در اواخر قرون وسطا به نام «درباره پادشاهی» گفت: اين كتاب كه تاليف «توماس آكويناس» است، انتهای انديشه و تفكری است كه آگوستين آن را شروع كرد؛ با اين تفاوت كه در انديشه آگوستين ايمان به عقل برتری دارد، در حالی كه در كتاب «درباره پادشاهی»، نسبت ميان عقل و ايمان به تعادل رسيده است. «توماس آكويناس»، راه را برای انديشه عرفی و حقوق طبيعی باز كرده است كه تا پيش از آن در كليسا نبوده است.
وی معنای واژه «شهر» در كتاب «شهر خدا» را فرا‌تر از معنای فيزيكی شهر دانسته و افزود: در اين‌جا «شهر»، به معنای آرام گرفتن و قرار يافتن آمده است؛ بنابراين «شهر»، جايگاهي است كه شهروند در آن جای گرفته و قرار و آرامش می‌يابد. آرامش، يكی از موضوعات اصلی كتاب «شهر خدا» است. در انتهای اين كتاب، چگونگی به آرامش رسيدن انسان در شهر خدا، عنوان شده است. از منظر آگوستين، اينچنين شهری، تنها يك ساكن حقيقی دارد. ساكن حقيقی شهر خدا، انسان كامل است و همه‌چيز حول محور او می‌گردد؛ بقيه افراد از حيث ارتباطی كه با او دارند، ساكنان آن شهر محسوب می‌شوند. كسانی كه با حب مسيح زندگی می‌كنند، ساكنان شهر خدا و آنهايی كه با غرايز دنيوی زندگی می‌كنند، ساكنان شهر زمينی‌اند.
دكتر شهرام پازوكی ادامه داد: آگوستين، نخستين فيلسوف غربی است كه معتقد به «زمان انفسی» است. شهر خدا در زمان انفسی تحقق می‌يابد و شهر زمينی در زمان آفاقی. زمان انفسی از ازل شروع شده و تا ابد ادامه پيدا می‌كند، بنابراين شهر خدا، از ابتدا بوده و تا ابد نيز ادامه دارد.
وی در ادامه،شهر را جایی دانست که انسان در آن قرار می‌گیرد و به سکون و آرامش می‌رسد. پازوکی گفت: از تفاوتهای اساسی شهر خدا و شهر انسان این است که باید بدانیم چگونه در ملکوت الهی به این سکون و آرامش می‌رسیم. از نظر آگوستین شهر خدا یک ساکن حقیقی دارد که عیسی مسیح است. شهر خدا مکانی جغرافیایی نیست، اما آگوستین شهری مانند اورشلیم را مثال می‌زند که می‌تواند ویژگی‌های شهر خدا را داشته باشد.
این کارشناس عرفان و ادیان در ادامه افزود: اورشلیم به معنای دارالسلام است، سلام از ریشه سلم است و در آن سکونت، آرامش و صلح نیز وجود دارد. سلام از واژه‌های دقیق قرآنی است که نمی‌توان معادلی برای آن پیدا کرد. آگوستین «بابل» را نمونه شهر انسانی، هابیل را نمونه ساکن شهر خدا و قابیل را نمونه ساکن شهر انسانی می‌دانست. البته شهر خدا یک ساکن دارد که انسان کامل است، و این ساکن اصلی یک حکومتی دارد که در یوم الدین یعنی در روز هفتم که خدا آرمید، حکومت خود را کاملا آشکار می‌کند.